HALKEVLERİ - Halkın Muhalefet Evleri
Hakkımızda...
1987'den Bugüne Halkevleri
Halkevleri Genel Merkezi
23 Temmuz 2004
Halkevciler, yaşanan bu kırılma dökülmüşlük arasından sistem yanlılarının önlerine koyduğu yasal, fiziki barikatları aşarak yüzden fazla şubesi olan toplumumuzun demokratik yaşamında vazgeçilmez bir örgüt yarattılar.
Bu dönemde; Halkevci çalışma ırkçı, şoven, şeriatçı anlayışların ve saldırılarının önünde geçilmez bir set oluşturuyor. 12 Eylül darbesiyle sağa akıtılan kent yoksulları ve orta sınıfların yeniden demokratik özgürlükçü değerlere yüzünü dönmesinde etkili oluyor. Kültür-sanat, eğitim, sağlık alanındaki etkinlikler ve mahalli çalışmalarda atılan adımlar demokrasi kültürünün yayılmasında birikimler oluşturuyor. Köşe dönmeci, özelleştirmeci anlayışların saldırıları ile gündeme gelen kişiliksizleştirme, yalnızlaştırma, yoksullaştırma uygulamalarına karşı gerçek güç birliği ve dayanışmanın Halkevlerinin geçmişten getirdiği <b>imece ruhunda</b> izlerini yaşatıyoruz. Yaşanan tüm bu olumsuzluklara karşı halkın tepkilerini ifade edilebileceği Halkevleri halkın muhalefet evleri olma işlevini sürdürüyor. Halkevleri geçmişinden gelen birikim ve değerlerini yeni proje atılımlarla geliştirmektedir. 1996 yılında kurulan Halkevleri Vakfı, Halk Dersaneleri, Yeni Yaşamevleri aracılığı ile yoksul halkla dayanışmanın somut adımlarını atıyor. Bu dönemde Halkevlerini özelleştirmeci- mafyacı, köşe dönmeci sisteme muhalif tavrı sistem yanlılarının saldırılarını çekiyor. Nedensiz olarak şubelerimiz kapatılıyor, üyelerimiz gözaltına alınıyor. Halkevciler fiziksel ya da psikolojik baskı ile karşı karşıya kalıyorlar. Halkevleri, bugün doğal demokrasi platformu işlevi görmektedir. Mücadele alanının özellikleri gereği, halkın yaratıcı ve devrimci potansiyelini çeşitli etkinlikleri ve değişik eğilimleri bütün zenginliği ile kucaklayacak bir birikim taşıyor. Ayrıca Halkevleri, demokrasi mücadelesini halkın gündelik yaşamının bir parçası haline getirirken tüm yerel demokratik insiyatif ve kurumlarla sağlıklı bir iletişimi, birilikteliğini de hedefliyor. Çoğunluğu büyük kentlerin yoksul mahallelerinde ve Anadolunun çeşitli kent ve kasabalarında faaliyet gösteren Halkevleri, buralarda yaşayan halkın aydınlanma dayanışma ve gündelik yaşamına ilişkin sorunlarının el birliği ile çözümü için kültürel bir zemin oluşturuyor. Bugün kültürel yozlaşmanın, ırkçı, şeriatçı gelişmelerin soygun, çete, mafya düzeninin kuşattığı ilişkilerde hiç bir demokratın sorumsuz davranma hakkı olmadığını düşünüyoruz. Halkın ırkçı şeriatçı çete mafya sarmalında kuşatıldığı bu dönemde Halkevlerine her dönemden daha çok gereksinme olduğunu düşünüyoruz.
************************************************** *********
Hakkımızda...
70. Yılında Halkevleri
Halkevleri Genel Merkezi
23 Temmuz 2004
Modern Türkiye tarihinde yetişkin eğitimi ve günlük yaşamın modernizasyonu çabası yüzyıl başlarına kadar uzanır. Bu dönem çalışmaları, 1912 yılında Türkçü-milliyetçi Türk Ocaklarının kurulmasıyla daha planlı-programlı hale gelmiştir. Cumhuriyetle birlikte yetişkin eğitimi Cumhuriyetin kurucu unsurlarının oluşturduğu Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Türk Ocaklarının 1931 yılı Nisan ayında kendini feshetmesi ve bir ay sonra toplanan Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) 3. Kongresi Halkevleri'ne giden yolu açmıştır. CHF 1931 Kogresinde parti tüzüğünün 72. Maddesi F fıkrasında parti idare heyetlerine Halkevi açma yetkisi verilmiştir. 19 Şubat 1932'de Ankara Halkevi ile birlikte toplam 14 Halkevi açılarak Halkevlerinin kültürel alandaki uzun koşusu başlamıştır. CHF Genel Sekreterliğinde Halkevleri Bürosuna bağlı olarak çalışan Halkevleri dokuz kolda faaliyet göstermişlerdir.
Dil, Edebiyat, Tarih, Güzel Sanatlar, Temsil (Tiyatro), Spor, Sosyal Yardım, Halk Dershaneleri ve Kurslar, Kütüphanecilik ve Yayın, Köycülük, Müze ve Sergi kollarında yetişkinlerin eğitimi, Halk Kültürünün açığa çıkarılması, derlenmesi ve korunması, halkın aydınlatılması, günlük yaşamın modernleştirilmesi etkinliklerini yürüterek Türkiye'nin çağdaşlaşmasına katkıda bulunmuşlardır. 1936 yılında Ankara Halkevi Macar Sanatçı Bela Bartok'u davet etmiş ve Halkevinde konferans verdirmiştir. Bu ziyaretler sırasında Bartok Orta Anadolu ve Toroslarda köyleri gezerek ezgi derlemesi yapmıştır.
Halkevleri 1939 yılında örgütlenme ağını geliştirmiş ve köylere yönelik daha küçük birimler olan Halkodalarının örgütlenmesine başlamıştır.
1950 yılına gelindiğinde ülke çapına yayılmış 478 Halkevi ve 4322 Halkodası ile toplam 4800 kültür birimi oluşturulmuştur.
Bir Halkevinin açılması için zorunlu alan olan Tiyatro, Kütüphane ve Yayın ile Dil, Tarih, Edebiyat şubelerinin mevcut olduğu gözönüne alındığında Halkevlerinin ülkede 4800 kütüphaneyi ve yüzbinlerce kitabı barındırdığı daha rahat anlaşılır. Binlerce kütüphane, binlerce tiyatro salonu, binlerce okuma odası ve Halkevlerince yayınlanın yüze yakın dergi, yüzlerce kitap... Bunun anlamı; 1950'lerin Türkiye'sinde Halkevlerince yakılan milyonlarca ışık demektir.
14 Mayıs 1950 seçimlerinde iktidarı Cumhuriyet Halk Partisinden devralan Demokrat Parti bu aydınlanma yuvalarının mal varlığına, binalarına, kitaplarına ve gelirlerine çıkardıkları 5830 sayılı yasa ile el koymuşlardır. Bu el koyma hareketi üzerine Halkevleri fiilen işleyemez duruma gelmiş ve kapanmıştır.
27 Mayıs 1960 Askeri hareketinden sonra kurulan Türk Kültür Dernekleri 21 Nisan 1963 tarihinde tüzük değişikliği yaparak Halkevlerine evrilmiştir. Bu döneminde Halkevleri ülkedeki mevzuata uygun kamu yararına bir dernek olarak örgütlenmiştir. 1932-1951 döneminden farklı olarak, resmi ideoloji ve devletle ideolojik-örgütsel bağını keserek tam anlamıyla demokratik bir örgüt yapısı kazanmıştır. Ağırlıklı olarak Halkbilim çalışmaları, yetişkin eğitimi, toplum kalkınması konularında faaliyet göstermiş, Genel Merkez ve şubeler düzeyinde yayın etkinliğini ödünsüz sürdürmüştür. Halkbilim ve Etnografya alanında temel başvuru kaynakları olarak bugün bile aranan Halkevleri yayınları ülkedeki hızlı alt üst oluşa, göçe ve çözülmeye karşı derleme ve tarama çalışmalarıyla halk kültürünün korunmasında kritik bir rol oynamıştır. 1960'lı yılların sonu ve 70'Ii yıllar boyunca ülkede gelişen şiddet ortamında ve gelir eşitsizliği koşullarında, Halkevleri biryandan kültürel aydınlanma mücadelesini sürdürürken, diğer yandan da ezilen, yoksul insanların yanında saf tutmuştur.
1968 ylll itibarıyla 57 il, 111 ilçe, 55 bucak ve köydeki örgütsel varlığı ile dayanışma ağlarının kurulmasından, üretim ve tüketim kooperatifleri örgütlenmesine kadar geniş bir alanda faaliyet göstermiştir. 70'Ii yılların ortalarından itibaren ülkede bir askeri darbenin koşullarını hazırlamaya dönük gizli ve açık gerici güçlerin saldırılarının doğrudan hedefi olmuş, üyeleri ve şube yöneticileri öldürülmüştür. Bütün bunlara rağmen, yılmadan aydınlanma mücadelesine ve dayanışma faaliyetine devam eden Halkevleri 12 Eylül cuntacıları tarafından kapatılmış, üyeleri ve yöneticileri işkenceli sorgulardan geçirilmiş, mallarına bir kez daha el konulmuştur.
Yedi yıl süren sorgulama-yargılama sürecinin ardından Halkevleri, 1987 yılında aklanmış, 1988 yılında yeniden açılmıştır. Ancak 12 Eylül cuntacıları tarafından el konulan mallarının büyük çoğunluğu geri alınamamıştır. Başta Anayasa olmak üzere bütün yasal mevzuat anti-demokratik, otoriter bir anlayışla düzenlenmiş, demokratik etkinlik ve muhalefet alanı ortadan kaldırılmıştır. İstisnasız bütün Halkevleri şubeleri ve Genel Merkezi zorba, anti-demokratik baskılara uğramıştır. Bütün bunlar karşısında, Halkevleri ülke düzeyinde yeniden ve hızla örgütlenmiş, saldırılara, öldürmelere rağmen aydınlanma ve dayanışma mücadelesinden geri adım atmamıştır.
Bu koşullarda Halkevleri, kültür-sanat alanındaki etkinliklerini geliştirirken, ezilen toplum kesimleriyle bağlarını daha da sıkılaştırmıştır. Etkinliklerinin odağına ezilenlerden yana, etik-estetik gelişme, özgür ve demokratik bir ülke hedefi koyan Halkevleri etkinlikleri kısaca şöyle tanımlanabilir:
Halkevleri Vakfı aracılığı ile, Parasız Eğitim-Parasız Sağlık şiarı çerçevesinde yoksul öğrencilerin üniversiteye hazırlanması, "Yeni Yaşamevi Projesi" kapsamında yoksul mahallelerde okul öncesi çocukların zihinsel-bedensel eğitimi ve annelerin aydınlatılması, yoksul mahalle kadınlarına okuma-yazma öğretilmesi;
Kadınların kendi kimliklerine sahip olma ve özgürleşmeleri önündeki engellerin bilince çıkarılması ve yok edilmesini hedefleyen kadın çalışması;
Kitap-dergi yayıncılığı ile, bilgi-kültür üzerindeki baskı-kontrol mekanizmalarının kısmen de olsa kırılması, özgürce kültürel etkinlikler yapılacak Kültür Merkezi kurulma çalışması;
Halkevlerinin ve toplumsal muhalefet hareketlerinin etkiliklerinin belgeleneceği ve sunulacağı Video Belgeleme Merkezi;
Halkevleri ve Türkiye tarihine Halkevinden ve Halkevci bakış açısından bakmayı ve kendi tarihine sahip çıkmayı hedefleyen Halkevleri Belgesel Filmi yapımı;
69 Yıllık bir kurumun bunca baskıya ve zorbalığa karşın halen ayakta oluşunun göstergesi olacak Halkevleri Arşivi ve Kütüphanesi kurulması.
Bütün bunların yanında 1999 yılında yaşanan Gölcük-Adapazarı ve Düzce-Kaynaşlı depremlerinde bütün Halkevleri seferber olmuşlardır. Devletin ve toplumun acze düştüğü, çaresiz kaldığı koşullarda Halkevleri kurtarma, yaşatma çalışmasına ilk andan itibaren katılmıştır. Beslenme, barınma, sağlık hizmetlerinde bütün olanaklarını seferber etmiştir. izmit-Bekirpaşa Belediyesi ile birlikte Yeni Yaşamevi ve Rehabilitasyon Merkezi kurulması çalışmaları tamamlanmak üzeredir.
Halkevleri yoksul yığınların örgütlendiği ve taleplerini yaşama geçirdiği bir kitle örgütü olarak mücadelesine devam ediyor.
